Targ Morski w Splicie
Dziś wspominamy letnie wakacje, na których drużyna ciekawych świata Dzieciaków postanowiła w przerwie morskich i podmorskich eksploracji odwiedzić Targ Morski w Splicie oraz dowiedzieć się więcej o historii żeglarstwa i nawigacji.
Nawigacja jest to dział wiedzy, który zajmuje się określaniem bieżącego położenia lub drogi do celu dla statków, pojazdów i innych przemieszczających się obiektów.
Poniżej znajdziecie krótki zarys historii nawigacji morskiej (za: „Historia rozwoju instrumentów nawigacyjnych używanych przez żeglarzy”, http://historia-nawigacji-morskiej.blog.onet.pl) oraz najciekawsze zdjęcia instrumentów i innych morsko-żeglarskich atrakcji napotkanych przez nas na Targu.
Od starożytności, przez średniowiecze aż do dziś rozwijała się nawigacja morska.
Wzmianki o użyciu kompasu pochodzą już ze starożytnej Grecji i Rzymu, jednak o pierwszym zastosowaniu w nawigacji igły magnetycznej unoszącej się na wodzie mówi chińska książka autorstwa Zhu Yu „Pingzhou Ke Tan” z 1117 roku. Przyrządy te, miały igły magnetytowe najczęściej w kształcie figurek ryb bądź innych zwierząt. Pomimo to, kompas o dzisiejszym kształcie, z różą wiatrów i igłą wskazującą północ użyto dopiero w XIII w. we Włoszech. Mniej więcej w tym samym czasie pojawiły się też pierwsze mapy nawigacyjne, zwane portolano. Miały one naniesioną linię brzegową, głębokość wód, przeszkody żeglugowe oraz co najważniejsze – linie kierunków geograficznych, pomagające wyznaczyć kurs. Były więc czymś w rodzaju ”instrukcji dla chcących dopłynąć do…”.
W roku 1325 Levi Ben Gerson wynalazł pierwszy przyrząd do określania wysokości kątowej ciał niebieskich, możliwy do użycia na statku. Instrument ten nazywał się laską Jakuba. Miała ona kształt krzyża i składała się z poprzeczki oraz skali kątowej. Na listwę można było założyć krótsze, poprzeczne listewki. Miały one pośrodku otwory pasujące do prostokątnego przekroju długiej listwy i mogły się po niej przesuwać. Podczas pomiaru zakładano tylko jedną listewkę. Trzymając przy oku dłuższą część krzyża, ustawiano jego ramiona tak, by pokrywały się z punktami, miedzy którymi dokonywano pomiaru.
W XVI wieku, gdy Magellan wyruszał w swą ostatnią podróż, Tycho Brahe konstruował astrolabium, będące bardziej przydatnym niż laska Jakuba. Astrolabium miało kształt okrągłej, wyskalowanej tarczy, zaopatrzonej we wskazówkę z celownikiem i kółko do zawieszania na gwoździu. Kiedy instrument wisiał już, zero skali pokrywało się z horyzontem. Należało tylko wycelować strzałkę w żądane ciało niebieskie i odczytać kąt.
Jeszcze zanim zmarł Brahe, holenderski geograf Kremer opracował, jak nanieść powierzchnię ziemi na płaski arkusz papieru. Jego sposób polegał na narysowaniu południków i równoleżników oraz linii stałego kursu jako linie proste.
W 1730 roku został skonstruowany przez John’a Handley’a kolejny instrument nawigacyjny – oktant.
Chronometr (wynaleziony w 1761 r. przez J. Harrison’a) w połączeniu z oktanem dawał możliwość określania pozycji z dokładnością do pół stopnia. Później jednak instrument wynaleziony w 1730 roku został wyparty przez sekstanta.
Sekstant został skonstruowany w 1731 r. przez tego samego człowieka, który wynalazł oktant. Najczęstszym zastosowaniem sekstantu było określenie szerokości geograficznej na podstawie pomiaru wysokości Słońca o godzinie 12 w południe czasu słonecznego lub określenie pozycji na podstawie pomiarów wysokości gwiazd rano i wieczorem. Pomiar za pomocą sekstantu polegał na wycelowaniu lunetki na horyzont i obracaniu ruchomym ramieniem do momentu, kiedy obraz obserwowanego ciała, odbity w dwu zwierciadłach (ruchomym i nieruchomym podzielonym na połowy: przezroczystą i odbijającą), pokryje się z horyzontem widzianym przez przezroczystą część zwierciadła. Kąt odczytuje się na skali wygrawerowanej na limbusie przy pomocy noniusza. Rzeczywista wysokość jest dwukrotnie większa od kąta przesunięcia alidady, dlatego – aby uniknąć konieczności mnożenia wyniku przez dwa – podziałka jest dwukrotnie zagęszczona. Tym samym zakres pomiarowy sekstantu wynosi 2·1/6 kąta pełnego, czyli 120°. Sekstant do dziś pozostał w prawie niezmienionej formie.
Kontrukcja pierwszego działającego i pokazującego północ kompasu żyroskopowego została opatentowana przez Hermanna Kaempfe’a 1903. Do jego niewątpliwych zalet należała szybkość reakcji i brak oscylacji wskazań przy zmianie kursu.
Następne wielkie zmiany w metodach nawigacji przyniosło radio. Określenie pozycji (właściwie wykrycie) statku przy pomocy radia nastąpiło na długo przed praktycznym zastosowaniem łączności radiowej (rok 1898).
W lutym 1982 r. rozpoczął pracę system łączności satelitarnej, przeznaczony do łączności ze statkami. Dzisiejsze systemy satelitarne zostały zapoczątkowane przez system TRANSIT, stworzony w roku 1958 w Laboratorium Fizyki Stosowanej Uniwersytetu Johnsa Hopkinsa w USA. System ten miał praktyczne zastosowanie w nawigacji morskiej oraz służył jako pomoc geodezyjna i źródło częstotliwości wzorcowej. Od 1967 roku system Transit-SATNAV zaczął być sporadycznie wykorzystywany również do celów cywilnych. Na początku lat osiemdziesiątych stał się ogólnodostępny.